ADHD- ის მახასიათებლებია: ყურადღების დეფიციტი, ჰიპერაქტივობა და იმპულსურობა.
ყურადღების დეფიციტის მქონე პირებს უჭირთ მობილიზება, აქვთ აქტივობაზე ფოკუსირების და ორგანიზების პრობლემა. (აღნიშნული დეფიციტი არ არის გამოწვეული გაგების და აზროვნების პრობლემებით).
ჰიპერაქტივობა, სიტუაციის შეუსამაბოდ, გადაჭარბებულ, ხშირად გაუკონტროლებელ ფიზიკურ აქტივობებს გულისხმობს.
იმპულსურობა -მიუთითებს სწრაფ, გაუაზრებელ მოქმედებაზე, პასუხზე, გადაწყეტილებაზე, რომელსაც სუბიექტი ავლენს მოვლენის ყოველგვარი წინასწარი ანალიზის და რისკების შეფასების გარეშე.
როდესაც ვსაუბრობთ აღნიშნულ დიაგნოზზე, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მახასიათებლები გამოხატულია ისეთი ინტენსივობით, რომ უარყოფით გავლენას ახდენს ბავშვის განვითარებასა და ყოველდღიურ ფუნქციონირებაზე.
განვიხილოთ უფრო ვრცლად, თუ როგორ ვლინდება თითოეული მახასიათებელი ყოველდღიურ ცხოვრებაში:
ყურადღების დეფიციტი
- დეტალებზე ფოკუსირების პრობლემა, ხშირი შეცდომები დავალების ან სხვა აქტივობის შესრულებისას.
- კითხვის ან მოსმენის დროს ყურადღების შენარჩუნების პრობლემა
- ინსტრუქციის მიყოლის, დავალების დასრულების სირთულე
- დავალების, აქტივობების ორგანიზების პრობლემა
- ყურადღების ადვილი გადართვა (გაფანტვა), ფოკუსის შენარჩუნების პრობლემა, როცა გარემოში რაღაც სხვა სტიმულია (მოზარდების შემთხვევაში ასოციაციები გონებაში, რაც რეალობას წყვეტს).
- ნივთების ხშირი კარგვა და გულმავიწყობა ყოველდღიური აქტივობების შესრულებისას (უფროსების შემთხვევაში- გამოტოვებულ ზარზე გადარეკვის, გადასახადების გადახდის, შეხვედრაზე დასწრების დავიწყება, გასაღების, სათვალის ძებნა. ბავშვების შემთხვევაში- სასკოლო ნივთების კარგვა, დავალების ჩანიშვნის დავიწყება…).
ჰიპერაქტივობის და იმპულსურობის მქონე პირის მახასიათებლები შემდეგია:
- კიდურების მოსვენებულ მდგომარეობაში გაჩერების სირთულე, (ცქმუტვა ჯდომისას);
- ხშირი წამოდგომა, ადგილის დატოვება, იქ სადაც ჯდომა მოეთხოვება
- სირბილი უმისამართოთ, ძრომის, აცოცების მცდელობები;
- აქტოვობების თანმიმდევრულად. წყნარად შესრულების პრობლემა ;
- ბევრი ლაპარაკი;
- საკუთარი ჯერის დალოდების სირთულე- კომუნიკაციისას,
- პასუხების წამოძახება შეკიხვის დასრულებამდე;
- დაუკითხავად შეჭერა სხვების აქტივობებში.
მნიშველოვანია გავითვალისწინოთ, რომ ზემოთ მოცემული მახასიათებლებიდან, რამდენიმე, შესაძლოა, თითოეული ჩვენგანის გამოცდილებაში ყოფილა, მაგრამ ეს, რასაკვირველია, არ ნიშნავს, რომ საკმარისი პირობაა დიაგნოსტირებისთვის. იმისთვის, რომ გაიმიჯნოს დიაგნოზი ტიპური შემთხვევისგან, ან სხვა მსგავსი დიაგნოზებისგან, მნიშვნელოვანია სპეციალისტის ჩართვა, რომელიც შეაფასებს როგორც მახასიათებლების წარმომავლობის მიზეზებს, სიხშირეს, ხანგრძლივობასა და სხვა გარემოებებს, ასევე, ბავშვის შემეცნებით ფუნქციებს, რომელთა ცოდნაც აუცილებელია ADHD-ის დასადასტურებლად ან გამოსარიცხად.
ADHD შესაძლოა ვლინდებოდეს 3 ფორმით:
- როდესაც მახასიათებლებიდან წამყვანია ყურადღების დეფიციტი (შემთხვევების 5%-ში)
- წამყვანი მახასიათებელი ჰიპერაქტივობა-იმპულსურობაა (შემთხვევების 15%)
- როდესაც შერეული ფორმით, თანაბარი ინტენსივობით ვლინდება როგორც ყურადღების დეფიციტის ასევე, ჰიპერაქტივობა-იმპულსურობის სიმპტომები (შემთხვევათა 80%-ში).
ADHD- ის მქონე ბავშვებს აქვთ სირთულეები როგორც ოჯახში, ასევე საგანმანათლებლო თუ სხვა სოციალურ გარემოში.
- სახლში არსებული პრობლემა შესაძლოა იყოს ყოველდღიური რუტინის მიყოლის სირთულე, როგორიცაა - პირადი ჰიგიენის წესების მიყოლა, ჭამა, თამაში, შესაძლებელია უარს აცხადებდეს დაძინებაზე, ან ჭამაზე. თამაშის დროს ხშირად ამტვრევდეს და ვერ აორგანიზებდეს, ფანტავდეს ნივთებს.
- სკოლაში - აქვთ საკლასო სამუშაოს ბოლომდე დასრულების პრობლემა, ხშირად წყვეტენ აქტივობას, ტოვებენ მნიშვნელოვან ინფორმაციას- და ყოველივე, ხშირად, გავლენას ახდენს მათი აკადემიური მიღწევის დონეზე.
ყურადღების, იმპულსის შეკავების და ქცევის კონტროლის დეფიციტი, უარყოფითად აისახება ინტერპერსონალურ ურთიერთობებზეც (მეგობრები, თანაკლასელები თუ სხვა). სოციალური ურთიერთობის სირთულეების გამო ხშირად აქვთ დასაქმების პრობლემაც.
დამატებით, აღნიშნული დიაგნოზის მქონე პირებთან გამოკვეთილია ტრავმული დაზიანების მაღალი რისკი და ასევე, ნივთიერებაზე დამოკიდებულება, რაც თავისმხრივ პრობლემურ/ დევიაციურ ქცევებს აპროვოცირებს.